خواص عسل طبیعی برای سلامتی انسان و فواید آن از گذشته مورد توجه بوده اما در این مقاله سعی میکنیم فواید عسل طبیعی که بصورت علمی به اثبات رسیده است را مطرح کنیم و همچنین به معرفی انواع عسل، نحوه تولید و همچنین عوارض جانبی احتمالی آن بپردازیم. همانطور که میدانید نام دیگر عسل، انگبین است و اولین محصول زنبور عسل می باشد که از زمان باستان مورد استفاده بشر قرار گرفته است.
تاریخ استفاده از عسل همگام با تاریخ خلقت بوده و تقریبا در هر فرهنگی می توان شواهد بهره گیری از آن را به عنوان یک منبع غذایی یافت. تا این اواخر به عنوان تنها شکل غلیظ شده قند در بیشتر نقاط جهان در دسترس مردم قرار گرفته بود، لذا این موقعیت بی همتا از میان دیگر ویژگی های این محصول جایگاهی بس ارزشمند و در خور احترام برای آن فراهم کرده است.
عسل، اثرات مطلوبی بر بدن ما دارد و یک محصول بیولوژیکی فعال است که دارای ترکیبات غنی و پیچیده می باشد. ترکیب دقیق آن بستگی به گل هایی دارد که زنبورها از آن تغذیه می کنند. هر چیزی که در این محصول وجود دارد برای سلامت انسان ضروری و مفید است. بیش از ۳۰۰ ماده در انگبین وجود دارد که به طور مطلوب بر روند متابولیک بدن تاثیر می گذارد.
عسل چه ترکیباتی دارد؟
- قندها: ۳۸% فروکتوز – ۳۱% گلوکز – ۵% دکسترین – ۱.۵ تا ۳% ساکارز – تا ۲.۳ درصد پروتئین
- تا ۰.۲ درصد مواد معدنی
- ۰.۰۰۳ تا ۰.۲ درصد نمک اسیدهای ارگانیک: (مالیک، لاکتیک، اسید سولفوریک، سیتریک و تارتاریک)
- تقریبا همه عناصر طبیعی شناخته شده: (کروم، کلر، آهن، فسفر، منیزیم، منگنز، فسفر، سلنیوم، سیلیس، سدیم، روی، کلسیم، مس، گوگرد، پتاسیم)
- آنزیم ها: موادی که به طور قابل توجهی، در مقادیر بسیار کوچک به فرآیند متابولیسم سرعت می بخشند.
- در مقادیر بسیار کم ویتامین های: (B1,B2,B3,B5,B6,H,K,C,E,PP,Provitamin A)
- پلی فنل ها: پلی فنل های اصلی، فلاونوئیدها هستند (مابقی عبارت اند از: اسید های کافئیک، پروتوکاتکوئیک، ولنلیک و گالیک)
- رطوبت : محتوای رطوبت متعارف ۱۶ تا ۱۸ درصد است.
عسل جمع آوری شده از گیاهان مختلف در عطر، طعم و همچنین در ترکیبات آن متفاوت است. محتویات ویتامین های آن با افزایش میزان گرده در آن افزایش می یابد. مشخص شده است که ویتامین های موجود در سبزیجات، میوه ها و سایر محصولات، به طور مداوم در طول ذخیره سازی کاهش می یابد. البته این موضوع شامل عسل نمی شود در واقع ویتامین ها و سایر عناصر موجود در آن کاملا ذخیره می شوند.
فرآیند تولید عسل طبیعی
از آنجایی که فرآیند تولید عسل یک فرآیند معمولی نیست، اگر از میزان تلاش هایی که برای تولید آن انجام می شوند اطلاع یابید، بسیار تعجب خواهید کرد. کارشناسان زنبورداری ادعا می کنند که برای تولید ۴۵۰ گرم عسل، تقریباً ۶۰ هزار زنبور به حدود ۲ میلیون گل سر می زنند (حدود ۸۸۵۰ کیلومتر) تا شهد کافی برای تولید این مقدار عسل را استخراج نمایند.
این کار به میزان زیادی کار گروهی و صرف زمان بسیار زیاد نیاز دارد. زنبورهای عسل دارای دو معده هستند و شهد به دست آمده از گل ها را درون یکی از این معده ها ذخیره می کنند. بوسیله معده دیگر، غذا و گرده گل مورد علاقه خود را هضم می کنند.
در معده اضافی، شهد بدست آمده از گرده گل جمع آوری شده، با آنزیم ها مخلوط می شود و هر زنبور این مخلوط را به درون دهان زنبور دیگری قی می کند (بالا می آورد). این کار ممکن است ناخوشایند به نظر بیاید، اما در واقع کاری بسیار طبیعی است و آنگونه که به نظر می آید، کار کثیفی نیست. این فرآیند تا زمانی که بخشی از شهد هضم شود، ادامه می یابد. سپس درون شان عسل ذخیره شده و زنبورها از بال های خود برای باد دهی به شهد مایع و غلیظ تر کردن آن استفاده می کنند.
پس از آن، مایع دیگری که برای مهر و موم کردن شهد درون سلول استفاده می شود، از معده زنبور ترشح شده و شهد درون موم زنبور، تبدیل به جامد می شود. در اینجا نگاهی به خواص عسل برای سلامتی می اندازیم، بطوری که افراد هر چه بیشتر بتوانند از فواید این ماده شفابخش طبیعی و کمک کننده به سلامت بهره مند شوند.
شایان ذکر است که نباید به یک نوزاد، عسل داده شود، زیرا سیستم ایمنی و سیستم گوارشی او نیز در حال رشد است. عسل ممکن است حاوی بوتولیسم باشد و بدن کوچک نوزاد، هنوز برای مبارزه با آن آمادگی نداشته باشد.
انواع عسل طبیعی
عسل با توجه به دسته بندی های متفاوت، انواع مختلفی دارد که ما در اینجا عسل ها را بر اساس شهد عمده ای که زنبور برای تولید آن ها استفاده کرده، دسته بندی میکنیم. حال برویم سراغ اینکه در ایران چه نوع عسل هایی وجود دارد؟
۱) عسل آویشن
عسلی می باشد که از گل های نعنایی و گونه های آویشن به خصوص گونه آویشن معمولی و آویشن وحشی بدست می آید. رنگ عسل آویشن به طور معمول زرد کمرنگ می باشد و دارای بوی معطری است، اما با توجه به تغذیه زنبورعسل از گل و گونه آن، رنگش نیز تغییر می یابد.
۲) عسل کنار
به عسلی گفته می شود که بخش عمده شهد مورد استفاده آن از درخت کنار باشد. عسل کنار غلیظ با طعم بسیار شیرین و روغن گونه می باشد و زمانی که تازه برداشت می شود، عطر آن بوی درختان سدر را برای انسان تداعی می کند، همچنین دارای رنگ کهربایی تیره است.
۳) عسل چند گیاه (چهل گیاه)
برای تهیه این عسل، زنبور از شهد گیاهان مختلفی استفاده می کند، از جمله: شبدر، کلزا، آویشن، اسطوخودوس، کاکوتی (آنخ)، اسفرزه، افسنتین، گل بنفشه، گون، کتیرا، ختمی، کاسنی، گل گاو زبان، مریم گلی، یونجه و بسیاری از گیاهان دیگری که در مناطق زنبورستان های مجموعه آهوتا نیز وجود دارد. رنگ: کهربایی
۴) عسل مرکبات
محصولی است که از فعالیت زنبورعسل بر روی شهد شکوفه های درخت نارنج که به بهارنارنج معروف است و مرکبات، مانند: پرتقال و لیمو تهیه و تولید می شود. این محصول دارای طعم خوشایندی است و خواص دارویی فراوانی دارد، مانند: تقویت حافظه، ضدعفونی کننده، اشتها آور، مقوی معده، ضد تهوع که دارای رنگ کهربایی روشن می باشد.
۵) عسل گون
بیشتر شهد آن مربوط به گیاه گون می باشد و جزو محبوب ترین نوع عسل های موجود در ایران است که با توجه به طعم مطلوب و خواص دارویی که دارد، مورد پسند بسیاری از مردم قرار گرفته است و برای تقویت معده، بیماری های کلیوی و کاهش درد مفاصل بسیار مفید می باشد که دارای رنگ زرد روشن می باشد.
۶) عسل یونجه
همانطور که از نامش پیداست از شهد و گرده گل‌های یونجه تولید می‌شود. عسلی که از این گیاه تهیه می‌شود پرطرفدار است و مزایای زیادی برای سلامت انسان دارد. دارای رنگ روشن و شفاف کهربایی می باشد که هنگام رس بستن کمی تیره و کدر می شود.
۷) عسل شوید
بخش عمده شهد مورد استفاده آن گیاه شوید می باشد و رنگ آن کهربابی است. زنبورها برای حفظ بقا و سلامت خود از شهدها و گرده های گیاهان مختلف تغذیه می کنند. لذا منظور ما از عسل شوید عسلی است که عمده شهد آن از گیاه شوید باشد نه تمام آن؛ زیرا امکان ندارد زنبور به طور صد در صد از یک گیاه تغذیه کند و سراغ گیاهان دیگر نرود.
۸) عسل گشنیز
بخش عمده شهد مورد استفاده آن گیاه گشنیز می باشد که دارای رنگ کهربایی است. همچنین درمانی موثر برای اعصاب، سردرد، سرماخوردگی، سرفه، آلرژی و حساسیت می باشد.
۹) عسل اقاقیا
بخش عمده شهد مورد استفاده آن از شکوفه های اقاقیا می باشد که مصرف آن برای کودکان توصیه می شود. یک عسلِ درمانی خاص است که از خواص دارویی آن می توان به تقویت حافظه، نشاط آوری، خواب آوری، ضد کم خونی، درمان ناراحتی های صفرا، ملین و خواب آور بودن آن اشاره کرد. رنگ: کهربایی روشن
۱۰) عسل مریم گلی
بخش عمده شهد مورد استفاده آن از گیاه مریم گلی باشد. از خواص دارویی آن می توان به تقویت مغز و آرام بخش بودن، بهبود سوءهاضمه و نفخ، اعصاب و دیابت نام برد. رنگ: کهربایی
۱۱) عسل زرشک
شهد غالب آن از درختچه زرشک می باشد، دارای خواص زیادی مثل کاهش فشارخون، رفع جوش و لک بدن می باشد. رنگ: کهربایی روشن
۱۲) عسل سیاه دانه
بخش عمده شهد مورد استفاده آن از شهد گل های سیاه دانه می باشد. گاهی اوقات اگر یک گونه گل تامین کننده ۵۰ درصد یا بیشتر، تامین کننده منابع شهد یک عسل باشد آن را به نام آن گل می نامند. خواص عسل سیاه دانه: پیشگیری و درمان سرطان، کاهش ۷۰ درصدی خطر ابتلا به دیابت، درمان بیماری های معده می باشد. رنگ: کهربایی تیره
۱۳) عسل رازیانه
عسلی که شهد غالب آن از گیاه رازیانه می باشد و بیشتر مورد استفاده بانوان قرار میگیرد؛ زیرا خواص بی نظیری در درمان مشکلات بانوان دارد. درمان اختلالات قاعدگی بانوان و افزایش شیر مادر از خواص درمانی این عسل می باشد. رنگ: کهربایی روشن
۱۴) عسل کتیرا
عسل کتیرا محصولی از منطقه گلیل می باشد، این منطقه در استان خراسان شمالی و در ۷۰ کیلومتری شمال شهرستان شیروان و در حدود نوار مرزی ایران و ترکمنستان قرار دارد. گلیل یکی از مناطق محافظت شده ایران است که بدلیل جلوگیری از چرای دام و دیگر بهره برداری ها دارای محیطی دست نخورده، بکر و دارای تنوع پوشش گیاهی می باشد. از خواص مهم آن می توان به درمان بیماری های معده و گوارش در سریع ترین زمان ممکن اشاره کرد. رنگ: کهربایی روشن
۱۵) عسل اکالیپتوس
معمولا از گونه گلوبولوس که احتمالا شناخته شده ترین گونه اکالیپتوس می باشد، برداشت می شود. از خواص عسل اکالیپتوس می توان به مبارزه با عفونت ها و بیماری های بافت تنفسی، التیام و درمان سریع زخم ها، درمان سرفه و سرماخوردگی نام برد. رنگ: کهربایی تیره
۱۶) عسل خارشتر
میوه این گیاه را ترنجبین (تَراَنگَبین) می‌نامند که به معنی عسل تر است و توسط زنبور از گل های خار جمع آوری می شود، این عسل کاملا ارگانیک و طبیعی می باشد. خواص آن تسکین دردهای رماتیسمی، ضد التهاب مثانه، دفع سنگ های ادراری، درمان ورم پروستات، خواب آور، تقویت کننده حافظه، تقویت کننده معده و سیستم گوارش، تقویت مغز و اعصاب می باشد. رنگ: زرد کهربایی
۱۷) عسل اسطوخودوس
این گیاه به خانواده نعناع، یعنی نعناعیان تعلق دارد. وقتی به عسل اسطوخودوس اشاره میکنیم، از خواص دارویی آن می توان به ضد قارچ بودن، بهبود زخم، خواص آنتی‌اکسیدانی بسیار زیاد اشاره کرد. رنگ: کهربایی خیلی روشن
۱۸) عسل مانوکا
این محصول در مناطقی از جنگل های نیوزیلند و استرالیا توسط زنبورهای عسل از شهد درخت مانوکا که نام علمی گونه وحشی آن Leptospermum scoparum است تهیه می‌شود و کیفیت بالایی دارد. بهبود زخم، خواص ضد باکتری، کاهش کلسترول بالا، کاهش التهاب، کاهش رفلاکس اسید و درمان آکنه از خواص عسل مانوکا می باشد. رنگ: کهربایی
۱۹) عسل وحشی
زنبورعسل هایی که عسل وحشی را تولید می کنند، ریز هستند و با زنبورهای پرورشی تفاوت دارند. این زنبورها در بلندای درختان، شکاف صخره ها در کوهستان ها کلنی می سازند و در قرآن کریم صراحتاً به این عسل اشاره شده است. عسل وحشی خواص تمامی گیاهان کمیاب را دارد و برای بهبود بسیاری از بیماری ها مناسب می باشد. همچنین مصرف آن برای ورزشکاران و سایر افراد توصیه می شود. رنگ: سیاه و زرد_سفید و قهوه ای